7/26/07

Renthlei

He hnam lo pian tirhna hi thawnthu deuh takin heti hian an sawi :- Hman lai thawnthua Chawngchilhi leh Rulpui fa an thah bang, se ek hnuaia biru bo, puitling ta khan, zana naupang tualchaite hi a la fo thin a, an hriat chhuah chuan an that ta a, a sa an insem a, hmeithaite hian a lu a chang a. A chhum hmin zo ta lo va, a paih a, an khua zawng zawng chu a min zo ta a, ama in chauh chu a min ve lo va. A mangang chuan um mu hi a tuh rawk a, chu mi zamna apiang chu a zui ta a. Leng zawlah a zam lut a, pakhat chauhvin a rah a, chu um mu chu Chhura`n pakhat chuah a ni tih a lo hriat hi a ni a, tun thlengin "Chhura umpui mu hriat" an tih hi. Tin, chu hmeithaite a tuhtu chuan chu umpui chu inah a nei ta a, chuta a awm lai chuan Pawite khualzin hian a rai a, chuan Renthleia hi a lo piang a ni, an ti. Hman laia vawk lu an invuak thlaksak lai hian Renthleiho hi an huai ber a ni, an ti. ( Mizo Chanchin by Rev. Liangkhaia)

Kei leh ka chhungte 'Mizoram tan'

A thu zawm ber ang hrim a bible thumal han lak chhuah ve ngawt pawh chuh, famkim lohna khawvel a awm chu nilo ila zawng, kei lungmawl pawh hian ka cho bik kher awm lo ve. Pathianin Adama tanpuitu turin Evi a siamsak a, chi tam tak thlaha lo pungin, leilung hi luah khat turin thu a pe a nih kha. Mahse hmeichhia kha amah tanpuitu tur a nih dawn chuan, ti hian Genesis bung 2-na a ti tawp tih erawh kan hmu- “ Chuvangin mipain a nu leh a pa a kalsan ang a, a nupui a vuan ang: tichuan tisa pum khat an lo ni tawh ang”. Chhungkua dintu bul chu Pathian a ni tih chu kan pawm tlang mai awm e. Mahse kan thupui a ka chhungte tih hi chuan huap zau lo deuh zawngin Josua`n “kei leh ka chhungte……..” a tih NIV ah chuan “ …my household….” , nitin a kan chawthing barpuite kan huam tir dawn a ni.

Ka naupan lai ka hriat reng thin chu, ka pa hian tul bik thil dang vang a nih loh chuan chaw a rual a kil ho loh hi a rem ti ngai lo. Mizo nunah chuan chaw kil lai hi chhungkaw thusawi ho hun a ni, a ti thin. Zing chaw ei lai hian ni lenga kan tihtur leh awm dan mawi te min hrilh thin. An hnathawhnaah kal hma a ngai thin si a, kan mu tui lai tui vawtin kan hmai min phih sak a, chaw hai tho kan kil ho thin lai te kha, a hun lai kha chuan ka thatna tur a ni ang tih pawm harsa tak zawng a ni. Zanriah lah inkhawm zan a nih chuan ei hma a lo ngai a, naupang tlai len nuam ti lai tan chuan ‘zanin chu chaw ka nghei mai ang’, tih mai a chakawm thin, ka mawng leh kut phahin ka pa tiang hlap natzia lo tem tawh lo se zawng. Chu chang a nilo, chhunah mi nen lo insualin emaw nu leh u te thu lo awih loh vaih phei chuan riltam hle mah ila chaw ei a va han huphurhawm thin em. Vanneih chuan ka thil tih dik loh min hrilh pahin nungchang mawi min hrilh ringawt ang a, a duh aia ka lo chet nat deuh chuan ka kut leh mawng chu a ri leh thuai thuai dawn a ni mai si a. Chaw eitur min pek avanga lawmthu sawi ai chuan, chaw ei kham a ka pa tiang ka tawrh loh nan Pathian ka dil thin chu a nih kha maw le.

Zanah leh chawlhni zing a chhung inkhawm kan neih thin kha aw, a va han huphurhawm thin em. Mahni maha a sipel chawp pawh a chhiar fuh hlei thei lo kha ka hun a lo thlen chuan, a u ten bible chu chhiarsak mai rawh se, tih chu khawi lam, ka chhiar tur zat bituk chu ka chhiar zawh hrim hrim a ngai tlat. Mahse ka chhiar thiam lo emaw ka chhiar muang a nih pawhin ning hmel an pu ngai lo. Ka chhiar dik loh pawn nui hmel pu miah loin a lam dan dik tak min zirtir nghal zel zawk thin. Tawngtai dan erawh tette atanga nu leh pa te tawngtai dan ka lo by heart tawh zawng zawng atangin, min zirtir ve hrim hrim ‘Aw Lalpa chaw leh thil tinreng…., Zaninah min veng la…,Ka chhandamtu nilengin…... etc’ hmang lo pawhin, ka zuam ve khawp thin mai. Tin, chawlhni chhun leh chawhnu naupang inkhawm ban a kan chang vawn min sawi chhuah tir thin te leh zan inkhawm ban a chairman leh thusawitu thusawi min zawt leh thin mawlh mai kha, inkhawm laiin kan lo muthlu palh ang tih a va hlauhawm thin tak em. Hla bu en chunga an zai theih tawh vang a ka u te kristian hla bu an lei a, nang chu i en thiam ve hunah kan lei ve dawn che nia, an tih tum tluk a mizo tawng chhiar thiam hma ka chak kha a la awm lo hial awm e.

Ka pain mathematics min zirtir thin kha chu aw, hriat thiam vat loh phei kha chuan number te kha chu artui tiat lawng hian a ziak lian tawh mai thin kha a nia. Minus x Plus = Minus tih ka hre thei lo lutuk tihngaihna hre loin - mihring ek leh vawksa dah pawlh la tuman an ei duh tawh lo ang, tia a hrilhfiah tum a ka hriat fiah tak zia si te kha. Saptawngah hian tense chi sawm leh chi hnih a awm, tih kha vawi engzat tak sawi nawn ang maw, kei lu lian bur si thluak nei mang tawp silo tan pawh mumang ang ruai chuan ka hre thiam ve chuan ka hria. ‘Secondly he reformed….he reformed’ tia history ka by-heart lai a ka nu ka bulah engmah sawi lo a min lo thut pui reng thin te kha. A hunah thingpui leh eitur min pe a, hriatthiam loh min hrilhfiah thiam lo mahse, kei aiin ka zirlai ka thiam khan a lawm zawk tih a lang reng. Min hmangaih tak tak tu te bula thiltih hi a van nuam thin tak em.

Inrinni sikul chawlh mawlh mai kha; zing chaw eikham chuan hnathawh thuamhnaw min hak tir a, tuthlawh emaw chempui emaw min pek rualin, ‘Huanah!’ a nih loh leh, ‘Loah feh tur’ tih ri hian a zui nghal zat a. Zirtawpni tlai sikul bang rilru thawveng tak a thiante nen a thiltih tur kan lo ruat lawk ve zawng zawng kha chu a sawi a sawi rik chi pawh a ni tawh thin lo. A hunlai kha chuan `Zion tlangah lawn ru` tih hla te kha lo tui pui viau lo phei ila zawng, feh kawng kha a bumboh zual ngawt hian ka ring thin. Mahse tun hnuah “buannel ram dai,………tawnmang em ni lung lem ka nei lo…” tih hla te hi tui takin ka sa ve vang vang thin a sin. Mang kan khawh lai leh buh kan tuh lai te min ti hre chhuak miau a. Nisa van vuai a hna thawk zo, thlam a chhun chawlh pah a, fanghma no mawng namthlak a thu chung a kan in thlawh thui siak thin nawm zia te kha. Maian sih thar ngei mai bai leh chi hmeh a chaw kan ei tui theih zia te kha. Chutah thingpui sen kurtai nen kan han in leh kha chu five star hotel kan ngai bik lo khawp a sin.

Rawlthar tan tirh, inlakpa (man) nan a meizial zu ru min man a, mut pindan a min khalh fal tum te kha. Hmangaihna awki zawi muang raih a zuk leh hmuam, leh ruihthleih thil dang te that loh zia leh chin dawklak a awl zia min fah a. Puitling i ni dawn mai a, i duhthlanna kawng chu i thu nise; kei chuan heng thil tha lo hi chu ching dawklak lo la ka duhthusam a ni, a tih ri kha a van ring em. Tih chhunzawm chu sawi loh ka lo tem chhin kha chu hnar a lian duh ngei mai.

Thangthar nihna sang tak tak nei, nu leh pa te pawh officer lian tak tak mahse mizo bible chhiar fuh hlei thei der lo, he thu ziaktu ngei pawh hian thian a nei nual nia maw le! A then te chuan inthiamlohna nei ve bawk mahse, a tam zawk chuan menah zu han thlak hlauh thung a, mak thei ngei mai. A bikin phailam a lehkhazir te hian kan kal chhan ber theihnghilh thakin, ‘mizo kan hmingchhiat ai chuan’ ti a eng zirlai pawl emaw kohhran thil tih vang emaw a zirna tih bahlah theih kawngah kan inthiarfihlim hram thin a tha. Kan pawlah pakhatna ni zat zat ila, mizo zirlai zawng zawng top ten-ah tling thup zel ila, Mizoram hming a van mawiin mizo nih a va nuam dawn em. Mizo ho hian chawhmeh an duh rim chhe na a lehkha an thiam a sin, tih ri hriat zui tur chu awm se mizo hmai a van uang dawn em. Sawi tur a tam ka sawi seng lo ni teh se, chhut peih te ngaihtuah zawmah dah tawh mai ang.

Mizoram hi ram chhengchhe ve tak nimahse, hei lo hi chu “ka ram” tih tur kan nei tlat lo. Mizo tawng bah miah lo a bible chhiar, tawng leh hla thu ziah theih hi chu ka ko a lum ni ve tlatin ka hria. Eng kawng pawh zawhin eng thil pawh ti mah ila, Mizoram hian enge min tihsak theih ang ti lovin, enge Mizoram tan hian ka tih ve theih ang ti zawkin, kei leh ka chhungte Mizoram tan theih tawp chhuahin ke pen zel kan tum hram thin.